W grudniu 2025 roku, obszerne badanie Pew Research Center wyjaśniło pytanie, które od kilku miesięcy dominowało w mediach: czy rzeczywiście jesteśmy świadkami odrodzenia religijnego w Stanach Zjednoczonych? Krótka odpowiedź: nie, jeśli spojrzymy na dane krajowe. Przyjrzyjmy się jednak bliżej, ponieważ rzeczywistość jest bardziej złożona niż proste „tak” lub „nie”.
Wyobraź sobie, że czytasz artykuł o ogromnej fali nawróceń wśród młodych Amerykanów. Włączasz telewizor i widzisz doniesienia o kościołach prawosławnych, które nie są już w stanie pomieścić wszystkich nowych wiernych. Nagle trafiasz na badanie Pew Research Center, które stwierdza: «W rzeczywistości liczby nie zmieniły się od pięciu lat». Komu wierzyć?
Właśnie z takim dylematem mierzymy się dzisiaj. Z jednej strony, fascynujące historie młodych mężczyzn, którzy odkrywają wiara Prawosławni na YouTube w czasie pandemii. Z drugiej strony statystyki pokazują niemal idealną stabilność. Co więc tak naprawdę się dzieje?
Co naprawdę mówią liczby
Wielka stabilizacja
Zacznijmy od podstawowych faktów. Od 2020 roku około 70% dorosłych Amerykanów deklaruje przynależność do jakiejś religii. Odsetek ten praktycznie nie zmienił się od pięciu lat. Do 2025 roku 62% Amerykanów będzie identyfikować się jako chrześcijanie, co stanowi niemal identyczny wynik jak w 2020 roku.
Możesz się zastanawiać: «Zaraz, czy to znaczy, że religia już nie słabnie?». Zgadza się. Po dekadach nieustannego spadku – mówimy o latach 1970–2020 – spadek ten całkowicie się zatrzymał. To tak, jakbyśmy nagle zahamowali po długim okresie stagnacji.
Aby dać Państwu wyobrażenie o skali poprzedniej zmiany: w 2007 roku 84% Amerykanów deklarowało przynależność religijną. Do 2020 roku liczba ta spadła do około 71%. To ogromny spadek w ciągu zaledwie 13 lat. Ale od 2020 roku? Pełna stabilizacja. Wskaźnik ten utrzymuje się na poziomie około 70%.
«Zakonnice» również osiągnęły punkt kulminacyjny.
Porozmawiajmy teraz o grupie, która wywołała tak wiele dyskusji: o «bezwyznaniowcach», czyli osobach nieidentyfikujących się z żadną religią. Ta grupa gwałtownie wzrosła, rosnąc z 16 milionów w 2007 roku do około 29 milionów obecnie. Ale wiecie co? Ten wzrost również się zatrzymał.
Osoby «bezwyznaniowe» stanowią obecnie 29% dorosłej populacji USA. Spośród nich 5 identyfikuje się jako ateiści, 6 jako agnostycy, a 19 określa swoją religię jako «nic szczególnego». Liczby te nie zmieniły się znacząco od 2020 roku.
To fascynujące, gdy się nad tym zastanowić: przez lata obserwatorzy przewidywali, że liczba «zakonnic» będzie rosła w nieskończoność. Niektórzy nawet przewidywali, że w ciągu kilku dekad Ameryka stanie się w przeważającej mierze niereligijna. Ale ruch ten ustał. Przynajmniej tymczasowo.
Młodzież: mniej religijna, ale nie w ciągłym spadku
I tu zaczyna się robić ciekawie. Młodzi dorośli (w wieku 18–30 lat) pozostają znacznie mniej religijni niż ich starsi koledzy. Tylko 55% z nich identyfikuje się z religią w 2025 roku, w porównaniu z 83% osób powyżej 71. roku życia. Różnica jest ogromna.
Ale – i to jest kluczowe – odsetek 55 % wśród młodych ludzi utrzymuje się na stabilnym poziomie od 2020 roku. W 2020 roku wynosił on 57 %, co oznacza minimalną zmienność. Nie ma dalszego spadku, ale z pewnością nie ma też odbicia.
Przyjrzyjmy się konkretnym wskaźnikom: 32% młodych dorosłych modli się codziennie (w porównaniu z 59% osób starszych), a 26% uczestniczy w nabożeństwach co najmniej raz w miesiącu (w porównaniu z 43% osób starszych). Te liczby również utrzymują się na stabilnym poziomie.
Szczególny przypadek bardzo młodych dorosłych
A teraz, uwaga, bo tu właśnie sprawy nabierają niuansów. Badacze z Pew zauważyli coś interesującego: młodsi dorośli (w wieku 18-22 lat, urodzeni między 2003 a 2006 rokiem) są nieco bardziej religijni niż ci o kilka lat starsi (w wieku 23-30 lat).
Na przykład 30% dorosłych urodzonych między 2003 a 2006 rokiem deklaruje uczestnictwo w nabożeństwach religijnych co najmniej raz w miesiącu. To więcej niż 24% odnotowane wśród osób urodzonych między 1995 a 2002 rokiem.
Zanim zaczniesz krzyczeć o odrodzeniu religijnym, pozwól, że wyjaśnię, co tak naprawdę się dzieje. To zjawisko nie jest niczym nowym. Naukowcy zaobserwowali je również w poprzednich badaniach z 2007 i 2014 roku. Oto schemat: bardzo młodzi dorośli (w wieku 18–22 lat) mają tendencję do naśladowania religijności swoich rodziców przez kilka lat po ukończeniu 18 lat. Następnie, wraz z wiekiem, ich praktyki religijne zaczynają zanikać.
To tak, jakby w wieku 18-20 lat człowiek kontynuował religijność z przyzwyczajenia lub szacunku do rodziców. Następnie, gdy zyskuje niezależność i wyprowadza się z domu, zaczyna wytyczać własną ścieżkę. Gregory Smith z Pew Research Center jasno stwierdza: «Dane historyczne sugerują, że wzorce, które obserwujemy dzisiaj, są normalnym rezultatem tego, że młodzi dorośli prawdopodobnie podążają za religijnością swoich rodziców przez kilka lat po ukończeniu 18 lat, po czym ich religijność zaczyna spadać».»
Innymi słowy, ten niewielki wzrost wśród osób w wieku 18-22 lat prawdopodobnie nie oznacza, że pozostaną one religijne. To po prostu efekt przejściowy w kierunku dorosłości.
Różnica między płciami się zmniejsza (ale nie z dobrych powodów)
Oto zaskakujący szczegół: wśród młodych dorosłych tradycyjna różnica między mężczyznami a kobietami pod względem religijności maleje. Historycznie rzecz biorąc, kobiety Kobiety zawsze były bardziej religijne niż mężczyźni. Jednak wśród młodych ludzi ta różnica się zmniejsza.
Warto zauważyć, że nie wynika to z faktu, że młodzi mężczyźni stają się bardziej religijni. Wynika to z faktu, że młode kobiety stają się mniej religijne. W 2007 roku 54% kobiet w wieku 18–24 lat modliło się codziennie, w porównaniu do 40% mężczyzn w tym samym wieku. Obecnie obie grupy są znacznie bliższe sobie, ale na znacznie niższym poziomie niż wcześniej.
Wśród starszych pokoleń różnica między płciami pozostaje znacząca. Kobiety Na przykład kobiety po 70. roku życia są znacznie bardziej religijne niż mężczyźni w tym samym wieku. Jednak ta różnica stopniowo zanika w młodszych grupach wiekowych.
Sprzeczne sygnały podsycające ideę odrodzenia
Fenomen prawosławia: prawdziwy, ale mikroskopijny
Być może widzieliście artykuły o «tsunami» młodych mężczyzn przechodzących na prawosławie. „New York Post”, „Telegraph” i inne media publikowały entuzjastyczne doniesienia na ten temat. Księża prawosławni twierdzą, że ich parafie podwajają liczbę wiernych. Artykuły opowiadają o młodych mężczyznach, którzy odkrywają… wiara na YouTube w czasie pandemii i którzy rozpoczynają 40-dniowy post.
Te historie są prawdziwe. One istnieją. Ale problem jest taki: prawosławie pozostaje niewielką tradycją w Stanach Zjednoczonych. Na świecie jest około 300 milionów prawosławnych chrześcijan, ale tylko niewielki ułamek mieszka w Stanach Zjednoczonych.
Dane Pew są jednoznaczne: zaledwie 1% dorosłych Amerykanów w wieku od 18 do 24 lat identyfikuje się obecnie jako prawosławni, po wychowaniu w innej religii lub bez żadnej. I uwaga: taki sam odsetek odszedł od prawosławia. Zatem przepływ jest neutralny.
Trevin Wax, obserwator religijny, który analizował te trendy, dobrze to wyjaśnia: «Prawosławie to niewielka tradycja w Stanach Zjednoczonych, mniejsza nawet niż Liberalny Zjednoczony Kościół Chrystusowy. W takich okolicznościach wzrosty procentowe mogą wydawać się drastyczne, gdy punkt odniesienia jest niski».»
Wyobraź sobie parafię prawosławną z 50 wiernych, która rozrasta się do 100. To podwojenie, wzrost ze 100 do 30 ton! To spektakularne na poziomie lokalnym. Ale nie zmienia to krajobrazu religijnego w kraju. To jak dodanie kropli wody do oceanu i powiedzenie: «Patrz, poziom wody rośnie!».»
Co naprawdę przyciąga konwertytów
Porozmawiajmy o tym, co dzieje się w tych rozwijających się parafiach prawosławnych. Świadectwa są fascynujące i ujawniają coś ważnego o naszych czasach.
Ben Christenson, 25 lat, dorastał w Kościele anglikańskim. Mówi: «Najtrudniejszą rzeczą w dorastaniu w moim kościele jest to, że nawet za mojego życia zaszło tak wiele zmian. Zdałem sobie sprawę, że tak naprawdę nie ma sposobu, aby je zatrzymać». Widział, jak chór w szatach został zastąpiony przez «grupę modlitewną» i jak długoletnie stanowiska w różnych kwestiach zostały zaakceptowane. LGBT W miarę rozwoju wydarzeń przed drzwiami kościołów pojawiają się flagi Pride i Black Lives Matter. Dla niego prawosławie oferuje stabilność: 2000 lat historii, niezmienne tradycje.
Emmanuel Castillo, 32 lata, były zapaśnik, który zaczynał w przeczytaj Biblię Pilnując więźniów Al-Kaidy w Guantanamo Bay, odkrył, że jego kościół protestancki zbyt mocno przypomina mu sobotnie wieczory w barze: «To samo oświetlenie, to samo muzyka, »Miałem podobne odczucia. Po przeczytaniu Ewangelii i Dziejów Apostolskich wiedziałem, że 2000 lat temu oddawano cześć Bogu w inny sposób”.»
Przesłuchiwani mężczyźni mówili o poszukiwaniu czegoś «męskiego» – dwugodzinnych (lub dłuższych) liturgii, skrajnych postów, regularnych spowiedzi, ustalonych modlitw. Ojciec Josiah Trenham, ksiądz prawosławny, mówił o «feminizacji» chrześcijaństwo zachodnim, gdzie większość wiernych stanowią kobiety, a nabożeństwa zdominowane są przez emocjonalne pieśni, ludzie kołyszą się, wznoszą ręce i zamykają oczy w ekstazie.
Rzecz jednak w tym, że nie tylko prawosławie ich przyciąga. Młodzi mężczyźni zwracają się również ku tradycyjnym mszom łacińskim w katolicyzmie, a także ku bardziej konserwatywnym formom anglikanizmu i luteranizmu. To ruch w kierunku tradycjonalizmu w ogóle, a nie konkretnie w kierunku prawosławia.
Rola Internetu i pandemii
Kluczowy czynnik: wiele z tych nawróceń było możliwe dzięki YouTube i podcastom. Ojciec Truebenbach z kościoła prawosławnego w Salt Lake City mówi, że większość nowych konwertytów odkryła prawosławie online podczas pandemii.
To ironia, gdy się nad tym zastanowić: to hiperpołączona, konsumpcyjna kultura umożliwia te historie nawrócenia do «niezmiennej» tradycji. Bez internetu Matthew Ryan, 41-letni były ateista, nigdy nie zobaczyłby na YouTube komentarza na temat dobra i zła, który zapoczątkował jego duchowe poszukiwania.
Przed erą internetu, jeśli mieszkałeś w małym miasteczku na Środkowym Zachodzie, prawdopodobnie nigdy w życiu nie spotkałeś prawosławnego chrześcijanina. Teraz możesz transmitować całą prawosławną Boską Liturgię, słuchać podcastów o teologii patrystycznej i nawiązywać kontakt z konwertytami z całego świata.
Inne oznaki żywotności religijnej
Prawosławie nie jest jedynym przejawem witalności. Istnieją inne interesujące ruchy, nawet jeśli (jeszcze) nie przekładają się one na ogromne zmiany statystyczne.
Grupy religijne o wysokim wskaźniku dzietności – takie jak mormoni, Chrześcijanie Konserwatywni ewangelicy i niektóre tradycjonalistyczne wspólnoty katolickie utrzymują liczbę członków lepiej niż główne wyznania. Afroamerykanie pozostają najbardziej religijną grupą demograficzną, z czego 73% identyfikuje się jako chrześcijanie (w porównaniu z 62% w populacji ogólnej).
Ruchy takie jak ruch «tradwiś» (kobiet, które przyjmują tradycyjne role domowe) lub rosnące zainteresowanie szkołami domowymi w niektórych kręgach religijnych pokazują, że istnieją obszary odnowy, nawet jeśli trudno je zmierzyć.
Dlaczego media tak chętnie mówią o sygnałach ostrzegawczych
Dziennikarze uwielbiają historie o nawróceniach. To leży w ludzkiej naturze. Historia młodego mężczyzny, który porzuca ateizm, by pościć przez 40 dni i uczestniczyć w pięciogodzinnych liturgiach, jest o wiele bardziej fascynująca niż wykres przedstawiający linię poziomą na przestrzeni pięciu lat.
Media mają również tendencję do uogólniania na podstawie lokalnych przykładów. Kościół prawosławny w Salt Lake City, który potroił swoją liczebność, staje się «tsunami nawróceń w całej Ameryce». Ksiądz, który twierdzi, że widzi wielu młodych mężczyzn w swojej parafii, staje się «młodym Amerykaninem masowo zwracającym się ku prawosławiu».
Niekoniecznie chodzi o złą wolę. Po prostu anegdoty łatwiej rozpoznać niż złożone trendy statystyczne. I szczerze mówiąc, są ciekawsze w czytaniu.
Zrozumienie, co jest naprawdę stawką
Różnica między trendami lokalnymi i krajowymi
Oto kluczowa rzecz do zrozumienia: te dwie rzeczywistości mogą współistnieć. Parafie prawosławne mogą gwałtownie rosnąć w niektórych miastach, podczas gdy w skali kraju prawosławie pozostaje stabilne lub niewielkie.
Wyobraź sobie Amerykę jako gigantyczną układankę składającą się z 330 milionów elementów. Niektóre elementy zmieniają się dramatycznie – tu społeczność prawosławna podwaja liczebność, tam megakościół ewangelicki traci połowę członków, gdzie indziej w miasteczku uniwersyteckim tworzy się wspólnota sióstr zakonnych. Ale kiedy spojrzysz z dystansu i spojrzysz na całość, wszystko się równoważy. Cała układanka niewiele się zmienia.
Dokładnie to pokazują dane Pew. Jest ruch. Około 35% dorosłych Amerykanów zmieniło religię od dzieciństwa. To ogromna różnica! Ale te zmiany w dużej mierze znoszą się wzajemnie na poziomie krajowym.
Efekt «ciszy przed burzą»
Ryan Burge, profesor Uniwersytetu Waszyngtońskiego w St. Louis i ekspert w dziedzinie amerykańskiego krajobrazu religijnego, przedstawia intrygującą interpretację. Według niego ta stabilność od 2020 roku może być «ciszą przed burzą».
Powołuje się na precedens historyczny: między końcem lat 80. a początkiem lat 90. odsetek Amerykanów identyfikujących się jako chrześcijanie spadł z 90% do około 80%, a następnie utrzymywał się na stabilnym poziomie przez ponad dekadę, po czym znów spadł.
Innymi słowy, upadek religijności nie zawsze przebiega liniowo. Czasami stabilizuje się na jakiś czas, zanim nastąpi jego powrót. Burge sugeruje, że możemy doświadczać jednej z tych przerw przed ponownym spadkiem.
Skąd ta pauza teraz? Krąży kilka hipotez. Pandemia mogła tymczasowo zmienić zachowania religijne. Ci, którzy pozostali religijni w 2020 roku, mogą być tymi, którzy pozostaną religijni bez względu na wszystko – to odporna «grupa rdzeniowa». A może niedawne wstrząsy kulturowe i polityczne tymczasowo utrwaliły tożsamości religijne.
Jednak Burge i inni badacze uważają, że w dłuższej perspektywie spadek prawdopodobnie powróci. Dlaczego? Ze względu na demografię.
Bomba demograficzna z opóźnionym zapłonem
Oto najważniejszy czynnik wpływający na przyszłość religii w Ameryce: pokolenia zastępujące poprzednie są o wiele mniej religijne.
Amerykanie powyżej 71. roku życia są religijni w 83%. Kiedy to pokolenie wygaśnie (w ciągu najbliższych 10-20 lat), zastąpi je obecne pokolenie młodych dorosłych, które jest religijne w zaledwie 55%.
To prosta matematyka. Nawet jeśli nikt nie zmieni zdania, nawet jeśli wskaźniki pozostaną idealnie stabilne w każdej grupie wiekowej, struktura religijna Ameryki nieuchronnie się zmieni. Wiek religijny i śmierć osób starszych, wiek niereligijny i zastępstwo.
Wyobraźmy sobie budynek, w którym mieszkania na wyższych piętrach zajmują osoby wierzące, a te na niższych – niewierzące. Mieszkańcy wyższych pięter starzeją się i stopniowo opuszczają budynek, podczas gdy nowi lokatorzy – głównie niewierzący – wprowadzają się na parter. Nawet jeśli nikt nie zmieni piętra, ogólna kompozycja budynku ulegnie zmianie.
Chyba że – i to jest to wielkie «chyba» – coś się fundamentalnie zmieni. Chyba że młodsze pokolenia nagle staną się bardziej religijne z wiekiem, co byłoby znaczącym zwrotem w historii. Albo że nastąpi masowa fala nawróceń, znacznie większa niż ta, którą obserwujemy obecnie.
Czego naprawdę szukają młodzi ludzie
Posłuchajmy uważnie, co mówią młodzi ludzie, którzy zwracają się ku tradycyjnym formom religii. Nie mówią o poszukiwaniu «łatwiejszej» czy «wygodniejszej» religii. Wręcz przeciwnie.
Ben Christenson mówi o poszukiwaniu czegoś, co ma «ciężar». Emmanuel Castillo mówi o chęci «bycia zmotywowanym fizycznie i psychicznie». Ci mężczyźni aktywnie poszukują trudności, wyzwań i wymagań.
W społeczeństwie, w którym można dostosować kawę do swoich potrzeb na 47 różnych sposobów, gdzie Netflix pyta z niepokojem: «Czy nadal oglądasz?» po trzech odcinkach, gdzie wszystko jest zaprojektowane tak, aby było łatwe i bezproblemowe, niektórzy młodzi ludzie szukają dokładnie odwrotnego rozwiązania.
Chcą pięciogodzinnych liturgii. Chcą pościć przez 40 dni. Chcą regularnych spowiedzi, ustalonych modlitw, ścisłych zasad. Dlaczego? Być może dlatego, że wysiłek nadaje sens. Być może dlatego, że w świecie nieskończonych wyborów jasne granice dodają otuchy. A może po prostu dlatego, że dorastali w tak wygodnym świecie, że pragną czegoś, co naprawdę stawia im wyzwania.
Ale oto kluczowa kwestia: nawet jeśli to poszukiwanie jest prawdziwe i głębokie dla tych, którzy go doświadczają, dotyczy ono jedynie mniejszości. Większość młodych ludzi nie szuka pięciogodzinnych liturgii. Chcą pospać dłużej w niedzielny poranek po sobotniej imprezie.
Znaczenie (i ograniczenia) internetowych debat teologicznych
Ostatni, fascynujący element: wiele z tych nawróceń wiąże się z fazą intensywnych, internetowych eksploracji intelektualnych. Młodzi mężczyźni czytają Jordana Petersona, a potem odkrywają Ojców Kościoła. Oglądają debaty teologiczne na YouTube. Uczestniczą w dyskusjach na Reddicie i innych forach.
Internet zdemokratyzował dostęp do teologii na wysokim poziomie. Teraz możesz przeczytać Święty Augustyn, Słuchaj nauk świętego Jana Chryzostoma lub świętego Tomasza z Akwinu online za darmo. Możesz posłuchać księży i teologów wyjaśniających skomplikowane koncepcje. Możesz też oglądać liturgie prawosławne, msze łacińskie i tradycyjne nabożeństwa anglikańskie, nie ruszając się z kanapy.
Ale istnieje pewien paradoks. Te społeczności internetowe mogą również stać się komorami echa. Ktoś, kto obejrzy film o prawosławiu, zobaczy, że YouTube poleci dziesięć innych filmów o prawosławiu. Algorytmy niekoniecznie pokazują zrównoważony obraz. Pokazują, co angażuje ludzi.
Co więcej, teologia online może stać się bardzo abstrakcyjna, bardzo zintelektualizowana. Co innego dyskutować o pochodzeniu Ducha Świętego w komentarzach na YouTube, a co innego żyć wiarą w sposób konkretny na co dzień, ze wszystkimi jej sprzecznościami i trudnościami.
Czy zatem przebudzenie nastąpi czy nie?
Szczera odpowiedź: to zależy od tego, co rozumiesz przez «sygnał ostrzegawczy» i gdzie patrzysz.
Jeśli przez «odrodzenie» rozumiesz masową zmianę trendów w kraju, masowy powrót młodych ludzi do religii, wzrost odsetka religijnych Amerykanów – to nie, nie ma żadnego odrodzenia. Liczby są tego dowodem.
Jeśli przez «odrodzenie» rozumiesz ogniska odnowionej energii religijnej, rosnące społeczności w niektórych miejscach, wzrost zainteresowania tradycyjnymi formami wiary wśród mniejszości młodych ludzi – to tak, coś się dzieje. To nie jest całkowity mit.
Ale uważajcie, żeby nie pomylić tych dwóch rzeczy. Setki młodych mężczyzn odkrywających prawosławie jest znaczące dla tych mężczyzn i dla tych parafii. To prawdziwa przemiana w życiu. Ale nie jest to wielka zmiana socjologiczna w kraju liczącym 330 milionów mieszkańców.
Co może przynieść przyszłość
Nikt nie jest w stanie przewidzieć przyszłości z całą pewnością, ale możemy zidentyfikować pewne możliwe scenariusze.
Scenariusz 1: Dalsza stabilność. Liczby utrzymują się mniej więcej na obecnym poziomie. Ameryka nie stanie się ani bardziej, ani mniej religijna przez kilka kolejnych lat, a może nawet dekadę. Lokalne ruchy trwają, ale równoważą się na poziomie krajowym.
Scenariusz 2: Ponowny spadek. Po tej pięcioletniej przerwie trend spadkowy powraca, napędzany przez zastępowalność demograficzną. Za 20 lat religijni Amerykanie mogą po raz pierwszy w historii kraju stać się mniejszością.
Scenariusz 3: Prawdziwe przebudzenie. Wbrew oczekiwaniom statystycznym, liczba konwersji jest na tyle duża, że może zmienić trendy krajowe. Młodzi ludzie stają się z wiekiem bardziej religijni, a nie mniej. Według obecnych danych jest to najmniej prawdopodobny scenariusz, ale nie niemożliwy.
Scenariusz 4: Polaryzacja. Religijna Ameryka dzieli się na dwa odrębne obozy: po jednej stronie mniejszość głęboko zaangażowanych i tradycjonalistycznych wierzących, po drugiej – większość niereligijnych lub «wierzących kulturowo», którzy nie są zbyt pobożni. Strefa środka zanika.
Najbardziej prawdopodobny scenariusz? Prawdopodobnie połączenie scenariuszy 2 i 4. Ogólny spadek wraz ze wzrostem polaryzacji.
Lekcje do odrobienia
Czego możemy się z tego wszystkiego nauczyć?
Pierwsza lekcja: Uważaj na anegdoty. Osobiste historie są potężne i ważne, ale nie zastąpią danych. Podwojenie liczebności parafii to dobry temat, ale niekoniecznie odzwierciedla ogólnokrajowy trend.
Druga lekcja: Zmiany religijne następują powoli. Wielkie przemiany w krajobrazie religijnym zajmują pokolenia, a nie lata. To, co widzimy dzisiaj, jest wynikiem trendów, które rozpoczęły się 40 lub 50 lat temu. A to, co robimy dzisiaj, będzie w pełni widoczne dopiero za 40 lub 50 lat.
Lekcja trzecia: Demografia to przeznaczenie. Możemy filozofować o teologii, debatować w mediach społecznościowych, pisać tysiące artykułów. Ale ostatecznie najważniejsze będzie to, kto ma dzieci i jak je wychowują. Dzisiejsze, mniej religijne pokolenia staną się jutrzejszymi dorosłymi.
Czwarta lekcja: Potrzeby człowieka się nie zmieniają. Niezależnie od tego, czy chodzi o prawosławie, tradycyjny katolicyzm, czy inne wymagające formy wiary, młodzi ludzie, którzy się nawracają, poszukują czegoś głębokiego: sensu, wspólnoty, wyzwań, struktury. Te potrzeby są realne i trwałe, nawet jeśli sposoby ich zaspokajania ewoluują.
Piąta lekcja: Przyszłość nie jest zapisana. Obecne trendy nie są prawami fizyki. Społeczeństwa mogą zmieniać kierunek. Wielkie przebudzenie duchowe pozostaje teoretycznie możliwe, nawet jeśli nic w obecnych danych na to nie wskazuje. Historia uczy nas, że niespodzianki się zdarzają.
Spójrz poza nagłówki
Czy zatem w Stanach Zjednoczonych rzeczywiście ma miejsce ożywienie religijne? Czytając nagłówki, można w to uwierzyć. Odwiedzając niektóre kościoły prawosławne lub uczestnicząc w mszach łacińskich, można to zobaczyć na własne oczy. Ale jeśli przyjrzeć się bliżej danym krajowym, odpowiedź jest jasna: nie, nie ma mierzalnego ożywienia religijnego na poziomie krajowym.
Nie oznacza to, że nic się nie dzieje. Historie indywidualnych przemian duchowych są prawdziwe i ważne. Istnieją rosnące społeczności. W niektórych kręgach obserwuje się wzrost zainteresowania tradycyjnymi formami wiary.
Ale odrodzenie, w historycznym sensie tego terminu – jak Wielkie Przebudzenie XVIII wieku czy Odrodzenie Ewangelickie XIX wieku – charakteryzuje się ogromnymi i mierzalnymi zmianami, które wpływają na całe społeczeństwo. Nie tego jesteśmy świadkami dzisiaj.
To, czego doświadczamy, jest bardziej subtelne: stabilizacja po dekadach upadku, z enklawami religijnej witalności w oceanie postępującej sekularyzacji. To mniej spektakularne niż odrodzenie, ale być może bardziej interesujące do zbadania. Bo mówi nam coś o naszych czasach: w coraz bardziej zsekularyzowanym społeczeństwie niektórzy dążą do czegoś wręcz przeciwnego. I to jest fascynujące.
Czas pokaże, czy ta stabilizacja jest tymczasowa – jedynie wytchnieniem w długim okresie recesji – czy też początkiem czegoś nowego. Na razie jedynym pewnym jest to, że rzeczywistość jest bardziej złożona, niż sugerują nagłówki. Zawsze taka jest.
