Czytanie z Listu św. Pawła Apostoła do Rzymian
Bracia,
Dary Boże i Jego powołanie
nie okazują skruchy.
W przeszłości odmawiałeś wiary w Boga,
a teraz, w wyniku odmowy wiary części Izraela,
Dostąpiłeś miłosierdzia;
Tak samo teraz są ci, którzy odmówili wiary,
w wyniku otrzymanego miłosierdzia,
Ale dzieje się tak dlatego, aby i oni mogli dostąpić miłosierdzia.
Bóg w rzeczywistości uwięził wszystkich ludzi w odmowie wiary
okazać miłosierdzie wszystkim.
Cóż za głębia bogactwa!,
mądrość i wiedza Boga!
Jego decyzje są niepojęte.,
Jego ścieżki są nie do przebycia!
Kto poznał myśl Pana?
Kto był jego doradcą?
Kto mu to dał pierwszy
i na co zasługujesz w zamian?
Bo wszystko jest od Niego.,
i przez niego, i dla niego.
Jemu chwała na wieki!
Amen.
– Słowo Pańskie.
Otwarcie się na powszechne miłosierdzie: przyjęcie zaskakującej mądrości Boga w naszym oporze
Kiedy odmowa wiary staje się bramą do powszechnego miłosierdzia: Wyjście poza pewniki, by powitać nieoczekiwane
Jak wytłumaczyć bezwarunkową miłość Boga, skoro wszystko zdaje się sprzeciwiać wierze, duchowej spójności, a nawet ludzkiej logice? Święty Paweł w swoim Liście do Rzymian obala wszelkie konwencjonalne perspektywy: tam, gdzie widzimy zamknięcie umysłu, zapowiada wybuch łaski. Poprzez paradoks odmowy wiary («niewiary»), Paweł objawia boską pedagogię, która nikogo nie wyklucza z miłosierdzia. Ten artykuł jest skierowany do każdego, kto poszukuje sensu, rozdarty między osobistym wysiłkiem a poddaniem się łasce, wierzącego lub ciekawego, dla którego tekst biblijny pozostaje zarówno wezwaniem, jak i tajemnicą. Zagłębmy się w to głębokie przesłanie: co by było, gdyby nasz opór był już przemieniany przez miłosierdzie?
Podróż do serca paradoksalnego wezwania do łaski
Podróż ta podzielona jest na cztery główne etapy: po pierwsze, zrozumienie kontekstu i szokującego wydźwięku tekstu biblijnego; po drugie, analiza jego głębokiej dynamiki; następnie eksploracja trzech zasadniczych osi (bezinteresownego charakteru zbawienia, tajemnicy Izraela oraz praktycznych konsekwencji odmowy i miłosierdzia); na koniec powiązanie oryginalności Pawła z tradycją chrześcijańską, otwarcie ścieżek do medytacji i zaproponowanie konkretnych punktów odniesienia dla przemienionego życia.
Kontekst
Święty Paweł napisał List do Rzymian około 57 roku, prawdopodobnie z Koryntu, do kosmopolitycznej wspólnoty naznaczonej napięciami między chrześcijanami pochodzenia żydowskiego i pogańskiego. Palące pytanie: jak rozumieć los Izraela, narodu wybranego, w czasach, gdy wielu Żydów odrzucało wiarę w Chrystusa, podczas gdy poganie wstępowali do wspólnoty chrześcijańskiej? Rozdział 11 jest częścią trzyczęściowej medytacji Pawła o sprawiedliwości, wierności Bożej i powszechnym pojednaniu. Ten fragment następuje po długiej argumentacji na temat tajemnicy odrzucenia Izraela: «Bo dary i powołanie Boże są nieodwołalne». Paweł zapowiada głęboką reinterpretację: odmowa wiary nie jest ani nieunikniona, ani nieodwracalnym grzechem, lecz okazją dla Boga do okazania powszechnego miłosierdzia.
Liturgicznie tekst ten czyta się podczas nabożeństw upamiętniających Boże miłosierdzie lub rozważań nad powszechnym zbawieniem. Duchowo zgłębia on relację każdego wierzącego z jego osobistą historią: nikt nie posiada zbawienia ani nie zasługuje na nie bardziej niż inni. Teologicznie oferuje klucz do zrozumienia logiki daru, przeciwstawiającej się logice zasługi czy wykluczenia.
Oto przeanalizowany fragment i umieszczony we właściwej perspektywie:
«Bracia i siostry, dary i powołanie Boże są nieodwołalne. Kiedyś bowiem byliście nieposłuszni Bogu, teraz zaś dostąpiliście miłosierdzia z powodu nieposłuszeństwa Izraela; teraz i oni stali się nieposłuszni z powodu okazanego wam miłosierdzia, aby i oni mogli dostąpić miłosierdzia. Bóg bowiem wszystkich związał nieposłuszeństwem, aby wszystkim okazać miłosierdzie» (Rz 11,29-32).
Paweł nie oferuje tu jedynie lekcji moralnej; zachęca nas do uznania głębokiej natury Bożego planu, który z otwartymi ramionami wita tam, gdzie ludzkość oczekuje jedynie kary. Rodzi się świadomość: nawet w surowości Bóg przygotowuje drogę do otwartości. Skandal odrzucenia staje się, zgodnie z logiką Pawłową, warunkiem powszechności zbawienia. Ten tekst podważa każdą z naszych granic, naszych osądów i naszych oczekiwań.
Miłosierdzie nigdy nie jest logiczne: przemienia odmowę w otwartość i sprawia, że każda historia, nawet najbardziej zamknięta, staje się miejscem, w którym dar się realizuje. (Paweł, Augustyn, Franciszek)
Analiza
Centralną ideą tekstu nie jest przedstawienie kapryśnego czy arbitralnego Boga, lecz wyrażenie przytłaczającej spójności miłosierdzia, które przekracza wszelką ludzką logikę. Główna dynamika opiera się na odwróceniu klasycznego modelu: wiara nie jest owocem osobistych zasług, lecz łaską otrzymaną w historii, gdzie odrzucenie i akceptacja przeplatają się.
Paweł nigdy nie wymienia «dobrych wierzących»; zaczyna od spostrzeżenia, że każdy, zarówno Żydzi, jak i poganie, doświadczył odmowy wiary na swój własny sposób. Ta odmowa nie jest ostatecznym słowem. Bóg, daleki od bycia ograniczonym do sądu, przemienia ludzką zamkniętość w otwarcie swojego miłosierdzia. Paradoks: odmowa nie jest już przeszkodą, ale koniecznym przejściem; to dlatego, że niektórzy odmawiają, inni są mile widziani i odwrotnie. Logika dawania wykracza poza zasługi, przełamuje granice i zachęca każdego do porzucenia postawy samousprawiedliwiania się.
Analiza tekstu ujawnia napięcie między dwoma biegunami: skandalem odrzucenia (niewiarą) a obietnicą łaski (miłosierdziem). Napięcie to nie zostaje rozwiązane przez wykluczenie któregokolwiek z nich, lecz przez ich pojednanie w Bożym planie. Paweł wzywa do radykalnej pokory: «Któż poznał myśl Pana? Kto był Jego doradcą?». Rozbija on ludzkie roszczenie do posiadania ostatecznego sensu zbawienia. Egzystencjalne znaczenie staje się jasne: w samym sercu naszych ograniczeń Bóg otwiera nas na to, co niesłychane, nieoczekiwane, na przyjęcie Tego, który wcześniej był poza naszym zasięgiem.
Duchowo ten tekst przygotowuje nas do przyjęcia miłosierdzia tam, gdzie odrzucenie wydawało się definitywne. Teologicznie kładzie podwaliny pod darmową naturę zbawienia i powszechną solidarność, która wyklucza wszelką wyższość czy wykluczenie. Bóg nie jest nieubłaganym sędzią, lecz Tym, który przemienia odmowę w dar.
Bezpłatne zbawienie, cicha rewolucja
Święty Paweł podkreśla stwierdzenie, które obala wszelkie założenia religijne: «Dary Boże i Jego powołanie są nieodwołalne». Innymi słowy, Bóg nie odbiera swoich darów, niezależnie od ludzkich wyborów. Ta bezinteresowność jest widoczna w świecie opętanym długiem, wymianą i zasługami. Trudno ją zaakceptować: ludzie często wolą wyobrażać sobie sprawiedliwość umowną.
Boska bezinteresowność zakłada relację wolną od targowania: tam, gdzie ludzkość kalkuluje, Bóg daje, nie oczekując niczego w zamian. Uznając odmowę wiary, Paweł nie stygmatyzuje, lecz uniwersalizuje: nikt nie może twierdzić, że jest faworyzowany lub potępiony a priori. Łaska zawsze działa w sferze zaskoczenia. Ta perspektywa zachęca nas do ponownego przemyślenia pojęcia nawrócenia: nie chodzi o «zasługiwanie», ale o pozwolenie, by Bóg nas dosięgnął w ubóstwie, w niezdolności do pełnego uwierzenia. Rewolucja Pawła jest cicha: miłosierdzie staje się podstawowym kryterium, przekształcając każdą odmowę w okazję do dawania.
Izrael, lud obietnicy w sercu paradoksu
Paweł odwołuje się do sprzeczności, jakiej doświadczył Izrael: jako naród wybrany, nosiciele objawienia, doświadczają odrzucenia Chrystusa, podczas gdy poganie się nawracają. To napięcie nie jest tragedią, lecz dynamiką zbawienia: «Dostąpiliście miłosierdzia przez ich odrzucenie, a oni dostąpią miłosierdzia przez wasze».
Dla Pawła Izrael zawsze zajmuje centralne miejsce: historia odrzucenia nie jest potępieniem, lecz przejściem. Więź nigdy nie zostaje zerwana; wręcz przeciwnie, miłosierdzie objawia się w niej z mocą. Ta wizja ostrzega przed jakąkolwiek pokusą chrześcijańskiej wyższości: Kościół rodzi się z paradoksalnego aktu Boga, który posługuje się odrzuceniem, aby poszerzyć krąg zbawienia.
W wymiarze duchowym, medytacja nad tą dynamiką zaprasza nas do wyjścia poza wykluczające dualizmy (my/oni) i do przyjęcia uniwersalnego braterstwa. Lud, którego historia wydawała się zamknięta, otwiera się na łaskę, nie dzięki własnym zasługom, ale dzięki inicjatywie Boga. W ten sposób każda historia zamknięcia, każde doświadczenie odrzucenia staje się potencjalnym miejscem odnowy.
Odmowa, miłosierdzie i praktyczna przemiana
Na pierwszy rzut oka stwierdzenie Pawła może wydawać się zniechęcające: «Bóg uwięził wszystkich w niewierze». Wręcz przeciwnie, otwiera ono drzwi do świadomości: każdy, w taki czy inny sposób, doświadcza braku, wątpliwości i zamknięcia umysłu. Ta świadomość może nas uwolnić od wstydu i osądu; zaprasza nas do wspólnej pokory.
Daleki od oskarżania, Paweł proponuje etykę miłosierdzia: każdy człowiek otrzymuje łaskę nie dlatego, że przezwycięża odrzucenie, ale dlatego, że odrzucenie staje się okazją do akceptacji. Chrześcijańskie nawrócenie staje się podróżą: uznaniem własnych słabości, zgodą na wywyższenie i poczuciem solidarności ze wszystkimi w otrzymanym darze. Miłosierdzie nie jest zatem nagrodą, lecz owocem relacji, w której miłość Boga przezwycięża odrzucenie.
Konkretnie rzecz ujmując, dynamika ta zaprasza nas do ponownego odwiedzenia miejsca zwątpienia, zamknięcia, braku wiary: nie są one znakami wykluczenia, lecz wezwaniem do przyjęcia, do otwarcia przestrzeni na wizytę Boga, która jest w stanie przemienić noc w świt.
«Albowiem wszystko jest od Niego, przez Niego i ku Niemu. Jemu chwała na wieki!» (Rzymian 11:36)
Dziedzictwo i tradycja: miłosierdzie na przestrzeni wieków
Ojcowie Kościoła, od świętego Augustyna po Grzegorza Wielkiego, rozważali tę paradoksalną logikę odrzucenia i miłosierdzia. Augustyn interpretuje ten fragment jako wyraz boskiej cierpliwości: Bóg nigdy nie traci nadziei na swoje stworzenia i przemienia ich odrzucenie w szansę na odkupienie. Dla niego miłosierdzie jest kluczem do historii: przekracza porażki i przygotowuje drogę do wierności.
Tradycja średniowieczna, wraz z Tomaszem z Akwinu, podkreśla darmowy dar łaski: nikt nie posiada Boga, wszystko jest nam dane, nawet zdolność wiary. Liturgia, w swoich modlitwach o miłosierdziu (Niedziela Miłosierdzia Bożego w obrządku katolickim), odzwierciedla tę logikę: Bóg nigdy nie przestaje przebaczać, wywyższając każdego człowieka bez miary.
Współczesna duchowość, zarówno papieża Franciszka, jak i prawosławia, podkreśla powszechność przebaczenia: «zbawienie jest zawsze możliwością, nigdy posiadaniem». Odmowa staje się miejscem, do którego przychodzi Bóg – nie po to, by ukarać, lecz by przemienić, otworzyć i odnowić. Tradycja zatem dostrzega w tym Pawłowym tekście klucz do boskiej pedagogii: paradoksalnie, tkwić w odmowie, to być gotowym na pełne przyjęcie miłosierdzia.
Kroczenie w miłosierdziu: 7 kroków do ucieleśnienia przesłania
- Zacznij każdy dzień od zaakceptowania swoich ograniczeń i oporów, bez wstydu i strachu.
- Opieranie się pokusie osądzania innych: ich odmowa, ich wątpliwości – to wszystko są okazje do nauki cierpliwości.
- Przeczytaj jeszcze raz historię własnej odmowy (małej lub dużej) i rozpoznaj momenty, w których miłosierdzie przyszło bez wyraźnego powodu.
- Módl się każdej nocy o łaskę zgody na podniesienie, nawet jeśli nie potrafisz w pełni uwierzyć.
- W chwilach trudnych lub wewnętrznego zamknięcia rozmyślaj nad fragmentem z Rzymian 11:29-36.
- Zaangażować się w proces przebaczenia sobie i innym, odwołując się do bezinteresownej natury dawania.
- Pamiętaj, że nawrócenie jest darem, który otrzymujesz, a nie aktem: proś o łaskę otwartości.
Poza odmową, łagodna rewolucja miłosierdzia
Ten fragment przewraca wszelką ludzką logikę: odmowa, daleka od nieuchronności, staje się przestrzenią łaski, laboratorium miłosierdzia. Paweł zachęca nas do porzucenia ram zasługi i osądu, do przyjęcia boskiego zaskoczenia, które przemienia zamknięcie w początek. Przemieniająca moc Listu do Rzymian 11, 29-36 tkwi w jego uniwersalności: nikt nie jest wykluczony, żaden wybór nie jest ostateczny, dopóki miłosierdzie działa w ukrytej głębi każdej historii.
Wcielanie tego przesłania w życie rewolucjonizuje nie tylko nasze życie wewnętrzne (uwolnienie od ciężaru zasług, przyjęcie miłosierdzia w słabości), ale także nasze życie społeczne: zaprzestanie sprzeciwiania się, rozpoczęcie pojednania, otwarcie drzwi wszelkim możliwościom. Słowa Pawła brzmią jak wezwanie do nawrócenia perspektywy, relacji, życia. Z każdym odrzuceniem, osobistym, zbiorowym czy historycznym, Bóg już przygotowuje drogę miłosierdziu. To od nas zależy, czy zrobimy ten krok, czy odważymy się przyjąć i dzielić.
Praktyki życia zgodnie z przesłaniem
- Czytaj ponownie Rzymian 11:29-36 i rozważaj je każdego tygodnia, aby dostrzec rezonans w swoim życiu.
- Prowadź dziennik sytuacji, w których odmowa (wątpliwość, opór) przygotowała nieoczekiwane otwarcie.
- Kiedy stajemy w obliczu pokusy osądzania, pamiętajmy o uniwersalnej dynamice miłosierdzia.
- Zaproponuj grupę dyskusyjną, której tematem jest bezinteresowne dawanie: wymiana doświadczeń, wzajemne czytanie.
- Wprowadź modlitwę o powszechne miłosierdzie do codziennej lub wspólnotowej rutyny.
- Szukaj okazji, by wybaczyć bliskiej osobie, mając świadomość, że przebaczenie jest darem.
- Przeczytaj klasyczne dzieła autorów poruszających temat miłosierdzia (Augustyna, Franciszka z Asyżu, papieża Franciszka), aby poszerzyć swoją perspektywę.
Odniesienia
- Biblia, List do Rzymian, rozdziały od 9 do 11.
- Święty Augustyn, Komentarz do Listu do Rzymian.
- Tomasz z Akwinu, Summa Theologica, III, pytania o łaskę.
- Papież Franciszek, Misericordiae Vultus, Bulla ogłaszająca Jubileusz Miłosierdzia.
- Grzegorz Wielki, Homilie o Ewangelii.
- Jan Chryzostom, Homilie na List do Rzymian.
- Hans Urs von Balthasar, Prawda jest symfoniczna. Aspekty doktryny chrześcijańskiej.
- Liturgia katolicka, nabożeństwo Niedzieli Miłosierdzia Bożego.
